Jak na organizm człowieka i metabolizm wpływa hormon, jakim jest glukagon? Czym objawia się jego niedobór i jakie są konsekwencje takiego stanu dla zdrowia? Sprawdź i dowiedz się więcej!
Czy wiesz, jak duży wpływ na zdrowie zwłaszcza pacjentów z cukrzycą ma produkowany przez trzustkę hormon, czyli glukagon? Jeśli nigdy dotąd o nim nie słyszałeś, koniecznie przeczytaj nasz artykuł i przekonaj się, jaka jest jego rola!
Czym jest glukagon i jaka jest jego funkcja w organizmie?
Glukagon to hormon wydzielany przez trzustkę. Jego najważniejsza funkcja polega na utrzymywaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi. Odpowiada więc on za zwiększenie stężenia glukozy we krwi i stosowany jest w leczeniu hipoglikemii (tzw. niedocukrzenia). Glukagon składa się z 29 aminokwasów.
Synteza i uwalnianie glukagonu, tak jak i innych hormonów biorących udział w metabolizmie cukrów, tłuszczy i białek, odbywa się w trzustce (odpowiadają za to komórki alfa trzustki). Komórki beta trzustki wydzielają insulinę. Z kolei komórki delta – somatostatynę.
Poziom glukagonu w osoczu krwi osób zdrowych jest bardzo stabilny, a w ciągu doby waha się jedynie minimalnie. Tak naprawdę różnice w jego ilości zauważalne są jedynie w sytuacjach stresowych. Wówczas dochodzi do wzrostu stężenia glukagonu – w ten sposób organizm przygotowuje się do działania (mobilizuje substraty energetyczne).
Glukagon wpływa nie tylko na metabolizm i proces trawienia. Działanie hormonu wpływa także na wiele innych układów oraz narządów. Należą do nich układ pokarmowy, sercowo-naczyniowy i wydalniczy. Duże dawki hormonu oddziałują ponadto na serce (zwiększa jego pojemność minutową), naczynia wieńcowe oraz ciśnienie krwi (glukagon znacząco je obniża).
Insulina i glukagon – jak na siebie wpływają i co mają ze sobą wspólnego?
Glukagon jest hormonem, którego praca znacząco wpływa także na wydzielanie i działanie insuliny. I odwrotnie – obydwa hormony muszą wzajemnie się stymulować, aby organizm funkcjonował prawidłowo. Wówczas znajduje się on w stanie stałej równowagi (homeostazy). Warto wiedzieć jednak, że względem siebie obydwa hormony wykazują działanie antagonistyczne. Co to oznacza? Występujący najczęściej po posiłku wzrost poziomu glukozy i innych cukrów we krwi prowadzi do podniesienia się poziomu insuliny, a więc pojawienia się stanu hipoglikemii. Hipoglikemia z kolei pobudza wzrost stężenia glukagonu we krwi.
Warto wiedzieć także, że kiedy spada poziom insuliny, glukagon zaczyna oddziaływać na tkankę mięśniową i tkankę tłuszczową. Jakie są tego konsekwencje? W komórkach tłuszczowych glukagon pobudza wydzielanie triglicerydów (czyli cząsteczek tłuszczu, których zadaniem jest dostarczanie energii do organizmu oraz jej magazynowanie).
Kilka ważnych wskazówek
Należy zawsze pamiętać, że najważniejsze jest utrzymywanie właściwego, mieszczącego się w normach, poziomu hormonów we krwi. W przypadku hormonów, których działanie obserwować można w zakresie metabolizmu pokarmów, aby zachować zdrowie i utrzymać je na odpowiednim poziomie, ważne jest zadbanie o higieniczny tryb życia. Oznacza to, że nie wolno rezygnować z aktywności fizycznej i sportu – nawet jeśli aktywnością tą miałby początkowo być kilkunastominutowy spacer. Co więcej, ważne jest poznanie (i stosowanie!) zasad zdrowego odżywiania. Dietę oprzeć należy o produkty takie jak warzywa, owoce, chude mięsa oraz nabiał. Wykluczyć z kolei z niej (lub spożywać sporadycznie):
- produkty wysokoprzetworzone;
- gazowane napoje słodzone;
- słodycze czy dania typu fast food.
Normy glukagonu. Co oznacza za niski lub podwyższony poziom glukagonu we krwi?
Prawidłowe stężenie we krwi glukagonu to ok. 50-100 ng/l. Do niedoboru tego hormonu, czyli zbyt niskiego poziomu glukagonu dochodzi niezwykle rzadko. Jeśli już, problem ten dotyka noworodków w przypadku, gdy matka w czasie ciąży zażywała zbyt duże dawki insuliny (w leczeniu cukrzycy ciążowej). Niedobór glukagonu może także wystąpić u osób cierpiących na przewlekłe zapalenie trzustki. Wówczas pojawia się stan niedocukrzenia. W ciężkiej hipoglikemii pierwszym odruchem ratunkowym jest podanie osobie chorej słodzonych napojów i pokarmów tak, aby podnieść poziom cukru we krwi. Jeśli to nie wystarcza albo chory traci przytomność i nie jest w stanie przyjąć posiłku, pozostaje podanie glukagonu domięśniowo lub podskórnie (w formie zastrzyku).
Czym skutkuje zbyt wysoki poziom glukagonu?
Częściej występującym staniem chorobowym jest zbyt wysoki poziom glukagonu we krwi. Taka sytuacja towarzyszyć może innym schorzeniom. Należą do nich choroby trzustki (w tym nowotwór trzustki), zaburzenia wydzielania wewnętrznego, choroby serca, nerek lub wątroby. Podwyższenie stężenia glukagonu może również wystąpić u osób chorujących na cukrzycę typu 1 i 2, przy chorobie Cushinga, po zbyt dużym wysiłku fizycznym (zwłaszcza jeśli towarzyszy mu nadmierna redukcja przyjmowanych pokarmów) czy w sytuacji długotrwałego stresu. Czym objawia się ten stan? Zauważalny staje się spadek masy ciała, problemy ze strony układu pokarmowego (takie jak np. biegunki), zapalenie błony śluzowej jamy ustnej czy niedokrwistość. Może także pojawić się niedobór aminokwasów, psychoza, depresja, zatorowość płucna albo zakrzepica żylna.
Jak sprawdzić stężenie hormonu?
Stężenie glukagonu w organizmie najczęściej badane jest w przypadku diagnozowania cukrzycy typu 1 albo nowotworu trzustki (guza o nazwie glukagonom). Wówczas lekarz zleca badanie stężenia peptydu C na czczo oraz dodatkowo w teście z glukagonem. W teście tym osobie badanej należy podać dożylnie 1 mg glukagonu i po upływie 6 minut pobrać próbkę krwi. Jeśli w wyniku przeprowadzonych badań diagnostycznych okażę się, że zarówno na czczo, jak i po podaniu pacjentowi glukagonu poziom peptydu C jest niski, najprawdopodobniej można stwierdzić, że choruje on na cukrzycę typu 1. Z kolei wysoki poziom peptydu C (zarówno na czczo, jak i po podaniu pacjentowi glukagonu) wskazuje na możliwość występowania u niego nowotworu trzustki.
Co wpływa na wydzielanie glukagonu? Jakie czynniki podwyższają lub obniżają jego poziom?
Regulacja poziomu opisywanego hormonu w osoczu krwi zależy w największej mierze od poziomu glukozy. Stan hipoglikemii (niedocukrzenia) pobudza trzustkę do produkcji hormonu i zwiększenia jego ilości, z kolei stan hiperglikemii skutecznie obniża poziom hormonu. Jednak stężenie cukru we krwi to nie jedyny czynnik wpływający na wydzielanie glukagonu i podwyższenie lub obniżenie jego poziomu. Poziom hormonu wzrasta również pod wpływem:
- działania aminokwasów glukogennych, kortyzolu, gastryny, teofiliny;
- intensywnego wysiłku fizycznego;
- długotrwałego stresu czy stanów infekcji.
Na zmniejszenie działania glukagonu wpływają z kolei m.in. somatostatyna, sekretyna, wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych w organizmie, ciała ketonowe oraz, oczywiście, insulina.
Glukagon to jeden z najważniejszych hormonów wpływających na przebieg procesów metabolicznych w organizmie. Zarówno jego podwyższony, jak i zbyt niski poziom może sugerować problemy zdrowotne, a objawy takiego stanu znacząco wpłyną na jakość życia chorego. Jak zminimalizować ryzyko wystąpienia problemów? Pomocne jest prowadzenie zdrowego stylu życia, czyli włączenie do codziennego planu dnia aktywności fizycznej, utrzymywanie prawidłowej masy ciała oraz przestrzeganie zasad zdrowej, zbilansowanej diety.
